-
حتما خانم‌هاي بسياري را ديده‌ايد كه هنگام بالا رفتن از پله‌ها مدام از درد زانو ناله ميكنند يا به‌دليل ورم دست و پا نمي‌توانند فعاليت‌هاي روزانه‌شان را انجام دهند. بيماري‌هاي مفصلي در اثر تخريب مفاصل گوناگون ايجاد ميشوند.
بايد بدانيد تنها شما نيستيد كه مبتلا به آرتريت روماتوئيد هستيد. در هر حال بايد زندگي‌كردن با آرتريت روماتوئيد را ياد بگيريد. اگر شما بيماري را قبول كرديد با رعايت موارد زير مي‌توانيد به‌رغم داشتن آرتريت روماتوئيد، فعال باقي بمانيد و زندگي بهتري داشته باشيد:
-يك پزشك متخصص را انتخاب و دستورات او را دنبال كنيد. بدانيد تشخيص سريع بيماري راه اصلي موفقيت روش‌هاي درماني است.
– از فشار‌آوردن بيش از حد بر مفاصل مبتلا اجتناب كنيد.
– به اندازه كافي برنامه خواب و استراحت داشته باشيد.
– التهاب مفاصل ناشي از بيماري با درمان مناسب، در بسياري از موارد قابل كنترل است.
– داروهاي تجويز شده را با مقادير تعيين شده دقيقا مصرف كنيد و به هيچ عنوان خودسرانه مقادير داروها را تغيير ندهيد.
– بيش از پيش راجع به بيماري خود اطلاعات كسب كنيد.
نكته مهم كنترل دقيق بيماري است كه آينده درازمدت بيماري را رقم مي‌زند و بيش از انتظار قطع و خاتمه درمان بايد با رعايت دقيق دستورات پزشكي، سعي در كنترل بيماري داشت.
بيماري آرتريت روماتوئيد يك بيماري روماتيسمي مزمن نسبتا شايع است. شيوع اين بيماري در جوامع مختلف متفاوت و از 5/0 تا 2 درصد متغير بوده كه در ايران شيوع آن حدود يك درصد كل جمعيت است. در اين بيماري بافت پوشاننده مفصل دچار التهاب شده كه منجر به خشكي، تورم، درد و محدوديت در حركت مفصل مبتلا ميشود. در اغلب موارد و درصورت درمان نشدن، اين التهاب ممكن است باعث تخريب بافت‌هاي مفصلي شده و منجر به ناتواني بيمار شود. ابتلاي زنان 2 تا 3 برابر بيشتر از مردان است ولي با بالا رفتن سن، تفاوت ابتلاي زنان و مردان كم ميشود و اين بيماري ممكن است نوجوانان و جوانان را نيز مبتلا كند اما بيشترين سن ابتلا در بالغان بين 35 تا 55 سالگي است. تاكنون علت قطعي به‌عنوان عامل شروع بيماري مشخص نشده است و در مجموع بررسي‌هاي صورت گرفته، مشخص شده به دلايل نامعلومي (باكتري، ويروس و… ) سيستم ايمني بدن دچار اختلال شده و اين سيستم كه نقش محافظت از بدن را عليه عوامل بيگانه دارد، عليه بافت‌هاي خودي به‌خصوص بافت پوشاننده مفصل عمل كرده و ايجاد آسيب ميكند. براساس تحقيقات انجام شده، عوامل زمينه ساز متعددي از جمله علل ژنتيك و محيطي هم در ايجاد بيماري موثر هستند.
حتما خانم‌هاي بسياري را ديده‌ايد كه هنگام بالا رفتن از پله‌ها مدام از درد زانو ناله ميكنند يا به‌دليل ورم دست و پا نمي‌توانند فعاليت‌هاي روزانه‌شان را انجام دهند. بيماري‌هاي مفصلي در اثر تخريب مفاصل گوناگون ايجاد ميشوند. آرتروز و روماتيسم مفصلي شايع‌ترين آن‌ها هستند كه بيشتر در زنان ديده ميشوند. در اين مطلب دكتر غلامحسين شيري، متخصص روماتولوژي براي آگاهي بيشتر شما، اطلاعات جامعي در مورد روش‌هاي درمان و پيشگيري از ناراحتي‌هاي مفصلي ارائه مي‌دهد.
مشكل اصلي بيماران مبتلا به روماتيسم مفصلي درد، احساس خشكي، تورم در مفاصل (آرتريت) دست‌ها، آرنج، مفاصل پا، مچ پا و زانوهاست. بيماري آرتريت روماتوئيد معمولا باعث ابتلاي مفاصل هر دو طرف بدن در يك زمان ميشود. البته اين گرفتاري ممكن است، شروع تدريجي داشته باشد و معمولا از مفاصل دست‌ها شروع شده و سپس ساير مفاصل را درگير كند. اين بيماري گاهي قبل از ابتلاي واضح مفصلي، به‌صورت بي‌سر و صدا بوده و ابتدا با خستگي، بي‌اشتهايي، ضعف عمومي و نشانه‌هاي مبهم عضلاني اسكلتي آغاز ميشود. اين مرحله مقدماتي ممكن است هفته‌ها يا ماه‌ها طول بكشد و بيماران بدون تشخيص، مراجعات متعدد پزشكي داشته باشند. شدت درد مفصلي در اين بيماران بيشتر در زمان استراحت است، به‌نحوي كه حتي شب‌ها بيماران را از خواب بيدار ميكند. اين درد برخلاف درد بيماران مبتلا به آرتروز يا آسيب ديسك است كه با حركت و فعاليت دردشان بيشتر ميشود. احساس خشكي در مفاصل به‌دنبال استراحت ممكن است در بعضي از بيماري‌ها ديده شود مثلا در بيماري آرتروز پيشرفته در مفاصل مبتلا، خشكي به‌دنبال استراحت وجود دارد و معمولا طي كمتر از نيم‌ساعت برطرف ميشود. در بيماري آرتريت روماتوئيد به‌دنبال استراحت يا نشستن طولاني، بيمار ممكن است حداقل به‌مدت يك ساعت يا گاهي ساعت‌ها احساس خشكي در مفاصل مبتلا داشته باشد، به‌طوري كه براي انجام كار ناچار به حركت دادن مفصل يا گرم كردن مفصل با هواي گرم يا آب گرم ميشود.
اين بيماري معمولا شروعي تدريجي دارد. سير پيشرفت بيماري حدود 65 درصد بيماران آهسته بوده و ممكن است هفته‌ها يا ماه‌ها طول بكشد. در ۱۵- ۸ درصد موارد شكايات بيماران ممكن است سريع بوده و طي روزها به حداكثر برسد. در اين بيماري تمامي مفاصل بدن ممكن است مبتلا شوند، با اين حال دست و مچ‌ها، شايع‌ترين محل ابتلاي مفصل در بيماري آرتريت رومائيد هستند. درصورت تشخيص ندادن و درمان نكردن به موقع با تخريب غضروف مفصل و آسيب در بافت مجاور مفصل ممكن است ظاهر دست‌ها بد شكل و دچار كجي مفاصل شده و شكل گردن قو شده و باعث جابه‌جايي مفاصل در انگشتان دست شود.
اين باور غلط كه كشيدن مايع مفصل باعث تخريب مفصل ميشود، بر مبناي شنيده‌هاي غيرمعتبر است، زيرا مقدار مايع مفصل طبيعي آنقدر كم است كه نمي‌توان آن‌را با سرنگ خارج كرد. زماني كه مقدار مايع داخل مفصل به حدي برسد كه بتوان آن‌را با سرنگ خارج كرد، معني آن اين است كه مايع به‌طور غيرطبيعي زياد شده و در اثر بيماري در مفصل جمع شده است، بنابراين باقي ماندن آن در مفصل آسيب مي‌رساند. امروزه بررسي‌هاي علمي براين باورند كه در تورم مفصلي حاد چنانچه مايع مفصلي خارج نشود و درمان مناسب در اسرع وقت صورت نگيرد مي‌تواند باعث آسيب جدي در مفصل درگير شود. به همين دليل متخصصان توصيه ميكنند، در اينگونه موارد، پزشك با تجربه مايع مفصلي را خارج كرده و آن را براي آزمايش‌هاي لازم به آزمايشگاه ارسال كند. اين اقدام هم براي تشخيص و هم براي درمان اهميت دارد.
اين بيماري در اوايل سير خود ممكن است به سختي تشخيص داده شود يا حتي تشخيص داده نشود. ميانگين مدت زمان تاخيري كه از شروع بيماري تا تشخيص آن وجود دارد، 9 ماه است. اين امر، غالبا مربوط به علائم غيراختصاصي آن در شروع بيماري است و از طرفي هيچ آزمايش خاصي به تنهايي نمي‌تواند نشان‌دهنده اين بيماري باشد. بنابراين پزشك معالج معمولا براساس مجموعه‌اي از يافته‌هاي شرح حال، معاينه جسماني بيمار و آزمايش‌هاي مختلف و نيز تصويربرداري از مفاصل مبتلا به تشخيص و شدت بيماري پي برده و بهترين شيوه درماني را انتخاب ميكند. براي تشخيص و درمان اين بيماري، همكاري بين انواع متخصصان، پزشكان و خانواده بيمار ضرورت دارد. اغلب اين بيماران به روماتولوژيست‌ها ارجاع داده ميشوند. روماتولوژيست پزشكي است كه درمان بيماري‌هاي مفاصل، استخوان و عضلات را در سطح فوق تخصصي بر عهده دارد. ساير دست‌اندركاران درمان بيماران شامل پرستاران، پزشكان عمومي، متخصص داخلي، متخصص كاردرماني و فيزيوتراپي، جراحان ارتوپد، روان‌شناسان و مددكاران اجتماعي نيز برحسب نياز در برنامه درماني اين بيماران مشاركت ميكنند. به علاوه گروهي از پزشكان متخصص با همكاري در سايت تخصصي كلينيك آنلاين روماتولوژي (www. rheumoc. com) به‌صورت شبانه‌روزي پاسخگوي تمامي سوالات بيماران روماتيسمي هستند.
به‌دليل اين‌كه هيچ علت قطعي در ايجاد بيماري آرتريت روماتوئيد شناخته نشده، تاكنون هيچ روش مشخصي براي جلوگيري از ابتلا به اين بيماري وجود ندارد. اگرچه اين نگراني در هركس، به‌خصوص در اقوام نزديك بيمار براي ابتلا به بيماري وجود دارد، وليكن تاكنون تاثير هيچ دارو يا اصلاح روش زندگي (مانند پرهيز از قرارگيري مفاصل در معرض سرما و رطوبت و… ) يا استفاده از موادغذايي خاصي براي اقدام پيشگيرانه به اثبات نرسيده است. حتي بعضي از ويروس‌ها و باكتري‌ها به‌طور احتمالي به‌عنوان عامل شروع اختلال سيستم ايمني مطرح هستند اما نشان داده شده كه تماس با اين عوامل نمي‌تواند به تنهايي باعث ايجاد خطر جدي ابتلاي به بيماري باشد. تنها عامل مطرح شده كه مي‌تواند باعث شروع بيماري شود و ارتباط روشن و اثبات شده‌اي با ايجاد بيماري دارد، مصرف سيگار است كه مطمئنا توصيه به ترك آن ميشود.
به‌طور خلاصه 3دسته برنامه ورزشي وجود دارد كه براساس شرايط هر بيمار مي‌تواند يك نوع يا تركيبي از چند نوع ورزش براي او مفيد باشد. ورزش‌هاي حفظ‌كننده دامنه حركات مفصلي براي مفاصل بدون درد مفيد بوده و باعث حفظ دامنه حركات، بدون ايجاد درد در مفاصل شده و مانع خشكي و سفت شدن آن‌ها نيز ميشوند. زماني كه مفاصل تورم و التهاب دارند يا اين‌كه مفصل دچار آرتروز و آسيب شده است، در اين حالت ورزش‌هاي افزايش‌دهنده دامنه حركت يا ورزش‌هايي با تحمل فشار وزن بدن باعث تشديد درد ميشوند؛ نرمش‌هاي انقباضي عضلات (چنانچه مكرر) انجام شوند، مفيد هستند. با انجام ورزش‌هاي استقامتي، احساس خوب بودن و نشاط در فرد ايجاد ميشود. چنانچه فرد آسيب در مفاصل اندام تحتاني (زانو، مچ و…) نداشته باشد پياده‌روي و دويدن آرام هم براي تقويت عضلات و نيز براي جلوگيري از پوكي استخوان مفيد است. چنانچه بيمار در مفاصل اندام تحتاني آسيب داشته باشد، قدم زدن در داخل آب، شناكردن و انجام ساير ورزش‌ها داخل استخرهاي آب ولرم بسيار مفيد هستند.
بيماري آرتريت روماتوئيد از نظر ماهيت يك بيماري مرموز و پيشرونده است كه درصورت نبود درمان سريع و مناسب مي‌تواند باعث تخريب مفاصل و محدوديت جدي در فعاليت‌هاي روزمره فرد مبتلا شده و به ندرت سبب زمين‌گير شدن فرد شود. اين سير پيشرونده ممكن است طي چند سال ايجاد شود يا در بعضي مواقع سير بيماري سريع‌تر باشد. به‌طور معمول درمان مناسب مي‌تواند باعث آهسته شدن يا حتي توقف سير پيشرفت بيماري شود. براساس تجارب علمي فراوان، اين باور در پزشكان فوق‌تخصص حاذق در اين رشته (روماتولوژيست‌ها) وجود دارد كه در ابتلاي به اين بيماري با شروع درمان‌هاي متعدد، مناسب و به‌موقع مي‌توان از ايجاد تخريب مفاصل و ساير عوارض خارج مفصلي جلوگيري كرد. با توجه به تمامي پيشرفت‌هاي علمي صورت گرفته، همان‌طور كه اشاره شد، مي‌توان با درمان، سير بيماري را كُند كرده و حتي متوقف كرد. بايد توجه داشت چون آرتريت روماتوئيد بيماري طولاني‌مدتي است بنابراين مانند بسياري از بيماري‌ها مثل ديابت، فشار خون، بيماري قلبي و… نياز به درمان طولاني‌مدت براي كنترل بيماري و عوارض آن دارد، پس ضروري است به جاي انتظار قطع دارو، به اميد كنترل بيماري بود و يقين داشت كه پزشك معالج، تلاش خود را براي به حداقل رساندن ميزان دارو معرفي انجام خواهد داد. اگرچه در تعداد بسيار كمي از بيماران، بيماري دچار خاموشي كامل ميشود اما درباره بخش عمده بيماران، پاسخ منفي است و بايد درمان با مقدار مورد نياز و به‌طور مداوم دارو مورد استفاده قرار گيرد.
درصورت درمان نكردن مناسب و به موقع، طي 2سال پس از شروع بيماري، حدود ۶۰ درصد بيماران دچار آسيب غضروف در مفاصل شده و احساس درد مزمن كرده كه اين باعث ناتواني طولاني‌مدت ميشود، بنابراين امروزه توصيه ميشود در نخستين فرصت تا حداكثر 3 ماه پس از شروع بيماري آرتريت روماتوئيد به پزشك متخصص در بيماري‌هاي مفاصل (روماتولوژيست) مراجعه كنيد. اگر در مراحل اوليه، بيماري شناسايي شده و درمان شروع شود، مي‌توان از آسيب جدي مفاصل و ناتواني جسمي جلوگيري كرد. مراجعه به متخصصان غيرمربوط يا شكسته‌بندها و دريافت داروهاي ضد‌التهاب يا استروئيد بدون يك روال منطقي، ترك داروها به‌علت ترس از ايجاد پوكي استخوان يا تحمل درد و ناتواني به‌عنوان داشتن تحمل بالاي بيماري از جمله اشتباهات رايج بيماران آرتريت روماتوئيدي است.
درمان‌هاي دارويي شامل طيف وسيعي از داروها هستند كه باعث كنترل پايه‌اي بيماري و كاهش التهاب ميشوند. به علاوه انتخاب دارو و ميزان آن بايد توسط پزشك معالج مشخص شود. كنترل مداوم و مراقبت‌هاي روزانه از بدن كه توسط بيمار انجام شده و درصورت وجود اتفاق غيرمعمول يا مداوم بايد مورد بررسي قرار گيرد و درمان‌هاي جراحي، با توجه به ميزان و شدت آسيب در مفصل توسط پزشك معالج توصيه ميشود. اصلاح شيوه زندگي، شامل تعديل فعاليت‌هاي روزمره جسمي و آرامش فكري بيمار است كه به‌طور جدي مي‌تواند در سير درمان تاثير‌گذار باشد.
بيماري آرتريت روماتوئيد خودبه‌خود باعث ميشود بدن احساس خستگي كند به‌طوري كه انجام فعاليت در بيماري كه درد مفصل و محدوديت حركت در مفصل دارد باعث خستگي بيشتر او ميشود. ميزان استراحت بايد با توجه به ميزان شكايات جسمي بيمار تنظيم شود.
بيماراني كه شكايات جسمي زياد دارند ممكن است نياز به استراحت بيشتر داشته باشند؛ اين بيماران بايد در طول فعاليت روزانه، با توجه به شرايط بيماري و شدت فعاليت خود چند نوبت (هر بار حدود 15-10 دقيقه) استراحت كنند و نيازمند يك تعادل مناسب بين استراحت و فعاليت‌هاي روزمره خود هستند. از طرف ديگر اين افراد بايد توجه كنند كه استراحت بيش‌ازحد و حركت ندادن مفصل، باعث تشديد ميزان خشكي در مفصل مبتلا شده كه باعث ضعيف شدن عضلات مرتبط با آن مفصل ميشود. بيماران بايد عواملي را كه سبب تشديد سير بيماري ميشود مانند اختلال خواب، خستگي، تنش‌هاي فكري و فعاليت بدني بيش‌ازحد و تغذيه نامناسب را اصلاح كنند.
بعضي از بيماران بيان ميكنند كه با مصرف بعضي از غذاها، به‌طور مثال مصرف غذاهاي ترش احساس ناخوشايندي در مفاصل دارند. اين مسئله از موضوعات جالب و در عين حال بحث‌برانگيز در علم تغذيه است. در علم نوين امروزي در رابطه با اين مسئله تجربه زيادي وجود ندارد اما در طب سنتي ما و نيز در كشورهاي شرق آسيا به‌طور تجربي به اين مسئله بسيار پرداخته شده است. براي مثال، بيماران با دردهاي مفصلي از تشديد درد بعد از مصرف غذاهايي مانند گوشت گاو، گوساله يا بعضي از ميوه‌ها و مصرف ميوه‌هاي ترش يا بادنجان و گوجه‌فرنگي شكايت دارند يا اين‌كه با مصرف بعضي از مواد خوراكي مانند گوشت گوسفند و شتر يا مصرف عسل و انواع سبزي‌ها از جمله زنجبيل و سنجد دردهاي مفصلي كاهش مي‌يابد. به هرحال توصيه ميشود، هر فردي مي‌تواند به‌طور تجربي با توجه به شرايط جسمي خود در حد متعادل از انواع غذاهاي بهداشتي استفاده كند و از مصرف موادغذايي كه سبب تشديد علائم ميشود، پرهيز كند. توصيه كلي از نظر تغذيه در بيماران آرتريت روماتوئيدي، استفاده از رژيم غذايي متعادل با چربي اشباع شده پايين و كلسترول كم و مقدار كم نمك است. از طرفي مصرف غذاهاي با فيبر بالا و حاوي كربوهيدرات‌هاي فراوان مانند ميوه‌ها و سبزي‌ها بسيار مفيد هستند، همچنين استفاده از موادغذايي حاوي كلسيم بالا و ويتامين D براي جلوگيري از پوكي استخوان، بايد در دستور غذايي روزمره قرار گيرد. در زمينه تاثير روغن ماهي (اُمگا-3) و تاثيرات متوسط آن بر كاهش التهاب مفاصل مطالعات زيادي شده و مفيد بودن آن اثبات شده است. در نهايت يك اصل كلي در مصرف انواع غذاها، تامين نياز بدن به انواع مواد تغذيه‌اي و جلوگيري از چاقي يا فقر غذايي وجود دارد. مصرف سير، گرچه در بعضي بيماران سبب كاهش علائم شده است اما نمي‌تواند جايگزين داروهاي ضد‌روماتيسمي شود.
