-
زالو از خانواده نرم تنان است و در آب زندگي مي‌كند. اين جانور انواع مختلفي دارد و نوعي از آن‌كه در آب‌هاي جاري زندگي مي‌كند، رنگ آن سبز تيره است و 2 نوار قهوه‌اي كم رنگ در سراسر بدنش كشيده شده و آن‌ها خواص درماني دارند.
از 1500 سال پيش از ميلاد مسيح، درمانگران از «زالو» براي درمان برخي از بيماري‌ها استفاده مي‌كردند و آن را شيوه‌اي موفق و موثر در درمان بيماري‌ها مي‌دانستند.
در برخي از اين منابع به تاثير «زالودرماني» در تصفيه و پاكسازي خون در انسان‌ها اشاره شده است. درمانگران بسياري در قرن هفدهم و هجدهم ميلادي از زالو، اين جانور شفابخش براي درمان بيماران خود بهره مي‌بردند.
در متون طب سنتي ايران نيز مانند آثاري كه به قلم حكيمان و دانشمنداني چون ابن‌سينا، عقيلي و جورجاني به رشته تحرير در آمده، از زالو به‌عنوان يكي از روش‌هاي خارج ساختن خون از بدن در كنار «فصد» و «حجامت»، شيوه‌هاي ديگر درماني در طب سنتي و برخي از مكاتب درماني در جهان نام برده‌اند.
امروز نيز زالودرماني در مكاتب طب سنتي جايگاه ويژه‌اي دارد و خوشبختانه برخي از كاربردهاي درماني آن بر متخصصان و پزشكان طب مدرن نيز آشكار شده است به‌گونه‌اي كه اين درمانگران از زالودرماني براي تسريع روند‌درماني و دريافت نتيجه بهتر در برخي از اقدامات درماني خود بهره مي‌برند.
با دكتر ژيلا نقيبي هرات، دكتراي تخصصي فيزيولوژي پزشكي و محقق و درمانگر طب سنتي به گفت‌و‌گو نشستيم تا بيشتر از زالو و شيوه درماني زالودرماني بدانيم.
در حال حاضر در دنيا از زالودرماني بيشتر به‌دليل قابليت‌هاي اين شيوه درماني در درمان بيماران پس از جراحي‌هاي پلاستيك، پيوند پوست يا پيوند انگشتان قطع شده مورد استفاده قرار مي‌گيرد. تاثير درماني اين زالوهاي كوچك در پيوند بهتر اعضاي پيوند شده و پيشگيري از ايجاد بافت سياه يا نرسيدن خون به موضع پيوند داده شده است. به جزاعمال جراحي، زالو درماني در درمان حالت‌هاي التهابي پوست و مفاصل به كار مي‌رود. به‌عنوان مثال در بيماري‌هايي مانند آرتروز، آرتريت، آرتريت روماتوئيد كه با التهاب مفاصل همراه است، زالو درماني مي‌تواند بسيار موثر باشد. از طرفي برخي از بيماري‌هاي پوستي، آكنه، آبسه و التهاب‌ها و قرمزي‌هاي پوست نيز با كمك اين شيوه قابل درمان و تسكين است.
زالو در فك خود 3 آرواره دارد كه به هنگام گزش اين 3 آرواره را در پوست بدن انسان وارد مي‌كند. اين جانور در عين حال كه خون را مي‌مكد، آنزيم‌هايي را از طريق تزريق بزاق به بدن گيرنده وارد مي‌كند. اين آنزيم‌ها متنوع و با خواص گوناگوني هستند كه بر اين اساس اثرات درماني درمان با زالو بروز مي‌كند. هيرودين يكي از اين آنزيم‌هاست كه يكي از قوي‌ترين مهاركننده انعقاد خون به شمار مي‌رود كه در طبيعت موجود است. اين آنزيم از لخته‌شدن خون جلوگيري مي‌كند و باعث افزايش جريان خون در اندام‌ها مي‌شود و در طب مدرن ماده‌اي مشابه اين آنزيم ساخته شده است كه در جراحي‌هاي قلب كاربرد بسيار دارد. وقتي گزش زالو و مكش خون پايان مي‌يابد به‌دليل وجود اين آنزيم است كه خونريزي پس از پايان گزش همچنان ادامه پيدا مي‌كند.
زالو از خانواده نرم تنان است و در آب زندگي مي‌كند. اين جانور انواع مختلفي دارد و نوعي از آن‌كه در آب‌هاي جاري زندگي مي‌كند، رنگ آن سبز تيره است و 2 نوار قهوه‌اي كم رنگ در سراسر بدنش كشيده شده و آن‌ها خواص درماني دارند. زالوهايي كه در لجن زار‌ها رشد و زندگي مي‌كنند يا قرمز رنگ، سياه يا پرز دار هستند براي مصارف درماني مناسب نيستند.
در برخي از بيماري‌هاي عروقي وريدي مانند واريس نيز از زالو درماني و اثرات مثبت آن مي‌توان بهره برد. از آنجا كه زالو تمايل زيادي به خوردن خون وريدي دارد كه در آن دي اكسيد كربن زياد است، زالودرماني مي‌تواند تاثير زيادي در بهبود احتقان‌ها و گرفتگي‌هاي عروقي لخته‌هاي موجود در رگ‌هاي وريدي داشته باشد.
برخي از آنزيم‌هاي موجود در بزاق زالو خاصيت بي‌حس‌كنندگي دارند به‌طوري كه هنگام گزش زالو موجب مي‌شوند فرد دردي را احساس نكند. برخي از اين آنزيم‌ها خواص ضدالتهابي داشته و نقش درماني موثري در درمان التهاب‌هاي پوستي و مفصلي دارند. علاوه بر اين، خاصيت آنتي بيوتيكي يكي ديگر از خواص آنزيم‌هاي بزاق زالوست. به‌علت وجود اين آنزيم در بزاق زالوها درمان بيماري‌هاي پوستي از قبيل آبسه‌هاي پوستي يا آكنه‌هاي صورت كه بروز آن‌ها با دخالت ميكروب‌ها نيز همراه است درمان مي‌شوند. در حقيقت اين آنزيم‌ها مي‌توانند التهاب، تورم و قرمزي پوست را برطرف كنند و خواصي چندمنظوره داشته باشند.
برخي درمانگران طب سنتي بر اين باورند، اگر از شيوه زالودرماني در ناحيه فك و صورت به‌صورت مستمر استفاده شود اين كار مي‌تواند، تاثير زيادي در پيشگيري از ابتلا به عفونت‌هاي دندان و لثه داشته باشد. به اين ترتيب، افرادي كه از اين شيوه استفاده مي‌كنند در مقايسه با ديگر افراد ايمني بيشتري نسبت به عفونت‌هاي دهان و دندان دارند. از طرفي، گروهي ديگر از درمانگران معتقدند، استفاده از زالودرماني در منطقه قلب موجب پيشگيري از سكته‌هاي قلبي در افراد مي‌شود. اگر چه اين هنوز تجربه اساتيد طب سنتي و يافته‌هاي‌شان است و هنوز در جايي به‌صورت علمي ثبت و ضبط نشده است. شواهدي نيز وجود دارد كه در برخي از كشورها براي درمان آب سياه چشم نيز كه به‌دليل اختلال در شبكه عروقي چشم به‌وجود مي‌آيد از انداختن زالو در اطراف چشم استفاده مي‌كنند.
درصورتي كه زالودرماني بايد چندبار به‌صورت مستمر در يك موضع انجام شود تا نتايج درماني، بروز كند، درمانگر مدت زماني را تعيين مي‌كند تا زخم‌هاي ناشي از گزش زالو بر پوست بيمار درمان شود. معمولا براي درمان محل گزش 3 تا 4 هفته زمان لازم است. بنابراين بيمار پس از سپري شدن اين مدت مي‌تواند دوباره از اين شيوه استفاده كند اما اگر موضع درمان متفاوت است بيمار مي‌تواند در موضع‌هاي مختلف و به فاصله يك هفته بعد از زالودرماني قبلي اين شيوه را تكرار كند و از خواص درماني زالودرماني بهره‌مند شود.
در متون طب سنتي به يكي از عوارض جدي و ناخواسته زالو اشاره شده و براي درمان آن توصيه‌هايي مطرح شده است. اين اتفاق اگر چه ممكن است امروز به‌دليل افزايش آگاهي مردم كمتر بروز كند اما گاهي بي‌دقتي و بي‌توجهي به مسائل بهداشتي ممكن است موجب بروز چنين اتفاقي شود. در متون طب سنتي به اين نكته اشاره شده است كه گاهي مردم با نوشيدن آب چشمه يا رودخانه ناخواسته و بدون آگاهي، به همراه آب زالويي را بلعيده‌اند كه اين زالو در طول مسير حلق خود را به ديواره حلق چسبانده و به مرور با مكيدن خون و بزرگ شدن موجب تنگي و دشواري تنفس مي‌شود. متاسفانه در برخي متون اشاره شده كه درمان‌نكردن به موقع اين عارضه در نهايت موجب مرگ افراد خواهد شد.
وقتي بيماري براي درمان به درمانگر مراجعه مي‌كند و درمانگر طب سنتي شيوه زالو درماني را به او پيشنهاد مي‌كند بايد مقدماتي را براي شروع درمان فراهم كند. ما ابتداي امر توضيحاتي مقدماتي به بيمار مي‌دهيم و او را با زالو و چگونگي مكانيسم درماني آن آشنا مي‌كنيم. همان‌طور كه مي‌دانيد، زالو جانور بسيار كوچكي است كه ظاهر چندان خوشايندي ندارد به‌ويژه وقتي بخواهد روي بدن قرار گيرد و روي پوست حركت كند. بنابراين به بيمار توضيح مي‌دهيم تا با اين شيوه آشنا شود تا راحت‌تر بتواند مراحل درماني را تحمل كند زيرا استرس و اضطراب بيمار تاثير اين شيوه درماني را كاهش داده و در مواردي بي‌اثر مي‌كند.
- گاهي ممكن است پس از زالودرماني عوارض بسيار محدودي در بيمار مشاهده شود كه البته احتمال بروز برخي از آن‌ها بسيار نادر است. با وجود اين بهتر است از وجود اين عوارض پيش از استفاده از اين شيوه درماني آگاه باشيد.
- خونريزي زياد از محل گزش به‌ويژه در شرايطي كه تعداد زالوهاي استفاده شده زياد باشد از شايع‌ترين اين عوارض است. به‌عنوان مثال درصورتي كه از 02 زالو به‌طور همزمان استفاده مي‌شود مقدار خوني كه از بدن بيمار خارج مي‌شود ممكن است كم خوني ايجاد كند.
- حساسيت به زالو از موارد بسيار نادر ولي محتمل است.
- اگر فردي مبتلا به بيماري باشد كه به واسطه آن با مشكل انعقاد خون روبه‌رو است بايد اين مسئله را با درمانگر خود حتما مطرح كند.
- زالودرماني به‌طور كلي يكي از شيوه‌هاي درماني كم خطر و كم عارضه است. البته بايد توجه داشته باشيد كه خطرات محدود اين شيوه درماني درصورتي كه به متخصص متبحر و آشنا به طب سنتي مراجعه كنيد قابل كنترل و پيشگيري است.
- براي حفظ سلامت خود بهتر است از دريافت اين شيوه درماني در مراكزي غيراز كلينيك‌هاي تخصصي طب سنتي يا مراكز درماني مربوطه خودداري كنيد.
- جاي گزش زالو در غالب موارد عفونت نمي‌كند و تهديدي براي بيمار محسوب نمي‌شود. علت اين مسئله ترشح آنزيم‌هاي ضد‌باكتري و با خاصيت آنتي‌بيوتيكي است كه در بزاق زالو وجود دارد اما از آنجا كه در موارد بسيار نادر عفونت ديده شده پس از استفاده از اين شيوه درماني مصرف يك دوره از آنتي بيوتيك تجويز مي‌شود.
- براي امتحان اين مطلب كه زالو قبلا مورد استفاده قرار نگرفته راه ساده‌اي وجود دارد. پيش از هر چيز بايد ظاهر زالو را درنظر بگيريد كه سبزرنگ بوده و 2 نوار قهوه‌اي روشن تمام سطح بدنش را پوشانده است. پس از آن براي اطمينان از استفاده‌كردن زالو در گذشته آن را درون ظرف آبي قرار دهيد و ظرف را به سرعت بچرخانيد. اگر زالو پيش از اين استفاده شده باشد در اثر اين چرخش بخشي از خوني را كه قبلا مصرف كرده پس مي‌دهد و در غيراين صورت واكنشي از خود نشان نمي‌دهد.
- استفاده از زالودرماني همانند حجامت براي كودكان بيشتر از 2 سال و سالمندان زير 60 توصيه شده است. با وجود اين برخي از درمانگران بر اين باورند كه زالودرماني و حجامت را حتي در دوران نوزادي نيز درصورت بيماري مي‌توان تجويز كرد.
- افرادي كه دچار كم خوني هستند بايد پيش از استفاده از اين شيوه با متخصص و درمانگر خود مشورت كنند و مضرات و منافع اين شيوه را بررسي كرده و سپس براي درمان به روش زالودرماني اقدام كنند.
- خانم‌هايي كه در دوره قاعدگي قرار دارند نيز بهتر است پس از اتمام اين دوره براي درمان اقدام كنند اما اگر شرايط بيماري به‌گونه‌اي است كه پزشك درمان را لازم مي‌داند بهتر است از اين شيوه استفاده كنند.
- درمتون قديمي طب سنتي به اين نكته اشاره شده كه درمانگران علاوه‌بر آن‌كه از زالو براي خروج خون از بدن استفاده مي‌كردند از محتويات بدن جانور نيز داروهايي تهيه كرده و براي درمان برخي ازبيماريهاي پوستي و بهداشتي مورد استفاده قرار مي‌دادند.
زالودرماني دردهاي استخوان، مفاصل و التهاب بافت‌هاي مجاور را كه در آرتروز يا آرتريت روماتوئيد وجود دارد، تحت‌تأثير خود قرار داده و تسكين مي‌دهد. در حقيقت آنزيم‌هاي ضد‌التهاب و ضد‌دردي كه در بزاق زالو وجود دارد، مي‌تواند خستگي عضلات را بهبود بخشد و در كنار آن با خونرساني بهتر عضو يا بخشي كه زالودرماني در آن صورت گرفته التهاب را كاهش دهد. بررسي‌هاي انجام شده روي بيماراني كه دچار درد مفاصل، درد زانو يا انگشتان دست بودند، نشان داد كه زالودرماني باعث كاهش درد و بهبود محدوديت‌هاي حركتي بيماران است. تكرار اين روش درماني تاثير را بيشتر و طولاني‌تر مي‌كند.