-
عمده جراحي‌هاي دندان‌هاي عقل در مطب و با بي‌حسي موضعي قابل انجام است اما اگر شرايط پزشكي بيمار اجازه ندهد يا وضعيت دندان‌هاي نهفته خيلي پيچيده باشد، مي‌توان در اتاق عمل بيمارستان اين جراحي را انجام داد.
يكي از رايج‌ترين مشكلات دختران و پسران جوان در رده سني 18، 19 تا حدود 30 سال دردسرهايي است كه بابت دندان عقل متحمل مي‌شوند. افراد مسن‌تر هم كمابيش با اين مشكلات درگير هستند ولي معمولا مشكلات دندان عقل بيشتر در بيماران جوان ديده مي‌شود. هر سال ميليون‌ها نفر بيمار اغلب جوان در كلينيك‌هاي دندان‌پزشكي در سراسر دنيا از شر دندان‌هاي عقل خود خلاص مي‌شوند. بيماران كلافه از شرايط عذاب‌آور دندان عقل معمولا مي‌پرسند، اين دندان عقل اصلا چيست؟ چرا اينقدر دير درمي‌آيد؟ آيا حتما بايد آن را كشيد؟ آيا جراحي‌اش درد دارد؟ ده‌ها سوال مشابه ديگر. اگر اين سوالات براي شما هم پيش آمده گفت‌وگوي ما با دكتر شيراني را از دست ندهيد. دكتر غلامرضا شيراني، متخصص جراحي دهان و فك و صورت، فلوشيپ بازسازي فك و صورت از آلمان و عضو هيئت علمي دانشكده دندان‌پزشكي دانشگاه تهران هستند.
دندان عقل يكي از نمونه‌هاي تكامل بشر در طول هزاران سال است. انسان‌هاي اوليه استخوان‌بندي و اسكلت درشت‌تري داشته‌اند. جمجمه‌هاي بدست آمده نشان داده، بشر اوليه 3 دندان آسياب بزرگ داشته كه از هر 3 آن‌ها براي جويدن استفاده مي‌كرده است. علت هم اين بوده كه غذاهاي انسان‌هاي اوليه اغلب خام و سفت بوده و آن‌ها براي جويدن اين غذاها به دندان‌هاي آسياب بيشتر و آرواره‌هاي قوي‌تر نياز داشته‌اند. به مرور با پيشرفت شرايط زندگي، بشر ياد مي‌گيرد غذاها را بپزد. در نتيجه رژيم غذايي نرم‌تر مي‌شود و كم كم نياز به آرواره‌هاي قوي‌تر و دندان‌هاي بيشتر از بين مي‌رود. در نتيجه فك انسان در كنار ساير استخوان‌ها به مرور كوچك‌تر مي‌شود. بنابراين آخرين دندان آسياب بزرگ به‌تدريج فضاي كافي براي رويش را از دست مي‌دهد. در نتيجه شيوع نهفتگي در اين دندان افزايش مي‌يابد. هرچه جلوتر مي‌رويم نهفتگي در اين دندان شايع‌تر مي‌شود. در واقع سومين آسياب بزرگ فك به‌تدريج در حال حذف شدن از ژنتيك انسان است.
براي اين‌كه دنداني رويش پيدا كند بايد 3 عامل وجود داشته باشد: اول اين‌كه مسير رويش باز باشد يعني مثلا ريشه دندان‌هاي كناري اين مسير را مسدود نكرده باشند، دوم اين‌كه فضاي موجود براي رويش دندان مناسب باشد يعني سايز دندان با مقدار فضاي موجود متناسب باشد و سوم اين‌كه دندان اصلا توان رويش داشته باشد. اگر هر كدام از اين 3 عامل دچار اشكال باشند دندان به سمت نهفتگي مي‌رود.
معمولا جوانه دندان عقل از حدود 11، 12 سالگي شروع به تشكيل مي‌كند يعني زماني كه عمده دندان‌هاي دائمي رويش پيدا كرده‌اند. بعد از شكل‌گيري دندان، فرآيند رويش آغاز مي‌شود كه معمولا در 18، 19 سالگي است چون اين دندان در سني رويش پيدا مي‌كند كه فرد پا به مرحله بزرگسالي مي‌گذارد به آن دندان عقل (wisdom tooth) مي‌گويند. مشكلات فرد هم از همان سن آغاز مي‌شود. البته سن رويش دندان عقل به ميزان رشد اسكلت صورت بستگي دارد. در برخي افراد در 16، 17 سالگي دندان عقل تقريبا تكميل شده ولي در برخي موارد در 20 سالگي هنوز ريشه‌ها كامل نشده‌اند.
دندان‌هاي نهفته آن‌هايي هستند كه ديگر توان رويش ندارند. اين قبيل دندان‌ها ممكن است به ضايعات خطرناكي تبديل شوند. معمولا اگر دندان عقل تا 21 تا 22 سالگي رويش پيدا نكرد ديگر رويش نخواهد يافت. اين دندان‌ها بايد حتما با جراحي خارج شوند و بهتر است اين كار تا زير 30 سالگي انجام شود چون از 17، 18 سالگي تا 30سالگي فرآيند التيام زخم سريع‌تر است، بيمار توان بدني بيشتري دارد و عوارض و خطرات جراحي كمتر خواهد بود. چون ممكن است مشكلات اين دندان در مثلا 65 سالگي خود را نشان بدهد. حالا ما يك بيمار مسن داريم كه ممكن است مشكلات قلبي، فشار خون، ديابت و… داشته باشد، استخوانش ضعيف‌تر است و زخم‌هايش ديرتر خوب مي‌شوند.
در دندان‌هاي نيمه روئيده فك پايين يكي از مشكلات ضربه زدن دندان عقل بالا روي لثه‌اي است كه سطح دندان نيمه روئيده را پوشانده است. اين كار باعث تشديد التهاب و درد در دندان عقل پايين مي‌شود. بنابراين در چنين شرايطي گاهي ناچاريم ابتدا دندان عقل بالا را خارج كنيم و چند روز بعد با كاهش التهاب دندان عقل پايين آن را هم خارج كنيم.
مشكلات مربوط به دندان عقل بسيار زياد و متنوع بوده و از يك التهاب لثه اطراف آن گرفته تا تومورهاي بزرگ و خطرناك متفاوت هستند. مهم اين است كه در دوران رويش و پس از آن دندان بايد تحت نظر باشد. مشكل اين است كه برخي از اين عوارض مسئله واضحي براي بيمار ايجاد نمي‌كنند. مثلا بيمار براي مشكل ديگري مراجعه مي‌كند و بعد در راديوگرافي معلوم مي‌شود كه كيست يا تومور بسيار بزرگي در اطراف دندان عقل تشكيل شده و استخوان فك را به‌شدت تخريب كرده است. بيمار هم اصلا متوجه نشده چون علامتي نداشته. درمان چنين ضايعاتي مشكل است و عوارض خاص خودش را دارد.
جالب است كه اگر دندان شيري كودك بيفتد و دندان دائمي فورا رويش پيدا نكند و 2، 3 ماه به تاخير بيفتد والدين حتما به دندان‌پزشك مراجعه مي‌كنند كه چرا دندان بچه درنيامده. ولي در مورد دندان عقل چنين حساسيتي وجود ندارد گرچه مشكلات مربوط به آن بسيار زيادتر است. علت شايد بي‌توجهي خود بيمار جوان باشد كه از حساسيت اين موضوع آگاه نيست و والدين هم در اين زمينه او را راهنمايي نمي‌كنند. توصيه مي‌كنيم، اگر دندان عقل در 18، 19 سالگي نهايتا تا 20 سالگي رويش پيدا نكرد فرد بايد حتما براي بررسي موضوع به دندان‌پزشك مراجعه كند.
اين دندان‌ها نصفه درآمده‌اند حالا چه مستقيم، چه كج؛ و بخشي از لثه روي آن‌ها را گرفته. معمولا اين قبيل دندان‌ها بيشترين مشكل را براي بيمار ايجاد مي‌كنند. اين دندان‌ها بهترين محيط كشت براي باكتري‌هاي حفره دهان هستند. در اين حالت خرده‌هاي مواد‌غذايي زير لثه اطراف دندان جمع مي‌شوند و عفونت و التهاب ايجاد مي‌كنند كه گاهي اين التهاب به‌صورت دردهاي مزمن در ناحيه سر و صورت خود را نشان مي‌دهد. اين شرايط ممكن است چنان شديد باشد كه باعث بستري شدن بيمار در بيمارستان شود به‌خصوص اگر بيمار دير مراجعه كند يا سر خود آنتي‌بيوتيك مصرف كند احتمال تشديد مشكل و گسترش عفونت به فضاهاي فك و صورت و حتي گردن وجود دارد. بنابراين اگر فرد متوجه شد كه دندان عقلش به‌صورت نصفه درآمده و يكي، دو ماه است به همان حال مانده اين دندان به احتمال فراوان بيشتر از اين رويش نخواهد داشت و بيمار بايد حتما براي خارج كردن آن به دندان‌پزشك مراجعه كند.
دندان عقل اصولا دندان دردسرسازي است چون در انتهاي دهان قرار گرفته تميز كردنش بسيار سخت است و امكان دارد باعث‌گير غذايي و پوسيدگي دندان‌جلويي هم بشود. دندان عقل اگر دچار پوسيدگي بشود ترميم يا درمان ريشه آن معمولا سخت‌تر از دندان‌هاي ديگر است
جراحي يك سري عوارض كوتاه مدت دارد مثل تورم، كبودي و درد كه به مرور برطرف مي‌شوند. يكي از عوارض مهم در جراحي دندان عقل پايين آسيب ديدن عصب فك پايين يا عصب زبان است. در اين حالت ممكن است به‌دليل مجاورت ريشه دندان عقل با اين اعصاب لب يا نوك زبان بيمار دچار بي‌حسي شود. البته معمولا دندان‌پزشك قبل از جراحي احتمال وقوع چنين حالتي را با بيمار در ميان مي‌گذارد. به‌هرحال اگر آسيب‌ديدگي عصب شديد نباشد اين شرايط معمولا از چند روز تا چند هفته بهبود مي‌يابد. آسيب ديدگي‌هاي شديد ديرتر بهبود مي‌يابند و ممكن است حس لب بيمار مثل روز اول نشود ولي معمولا بيمار به آن عادت خواهد كرد.
عمده جراحي‌هاي دندان‌هاي عقل در مطب و با بي‌حسي موضعي قابل انجام است اما اگر شرايط پزشكي بيمار اجازه ندهد يا وضعيت دندان‌هاي نهفته خيلي پيچيده باشد، مي‌توان در اتاق عمل بيمارستان اين جراحي را انجام داد. در اين صورت معمولا همه دندان‌هاي عقل نهفته در يك جلسه و همزمان با هم خارج مي‌شوند.
بيمار تا يك ساعت بعد از جراحي نبايد آب دهان خود را تف كند، بايد تا چند ساعت بعد از جراحي غذاهاي نرم و خنك بخورد.
تا 48 ساعت از كشيدن سيگار خودداري كند، در 24 ساعت اول كارهاي سنگين بدني انجام ندهد چون احتمال خونريزي يا باز شدن بخيه‌ها وجود دارد، با دهانشويه تجويز شده دهان را شست‌وشو دهد، داروهاي تجويز شده را سر ساعت مصرف كند، با بخيه‌ها بازي نكند تا يك وقت باز نشوند، 24 ساعت اول بعد از جراحي كمپرس يخ و 24 ساعت سوم بعد از جراحي كمپرس گرما براي كاهش تورم بعد از جراحي مفيد خواهد بود.